Notatki dla rodziców

Specyficzne trudności w nauce matematyki

Dyskalkulia, Dysleksja i inne przyczyny trudności – jak sobie z nimi radzić? Cz.1

Opracowanie: mgr Joanna Cichocka

matematyk, specjalista w zakresie diagnozy, terapii i edukacji matematycznej

Trudności z nauką matematyki mogą wynikać z wielu przyczyn. Specyficzne trudności w nauce matematyki dzielą się na trzy rodzaje:

• dyskalkulia (kilka procent dzieci)
• trudności wynikające z dysleksji, jako jej efekt uboczny (50 procent dzieci z dysleksją)
• współwystępowanie dyskalkulii i dysleksji (pojedyncze przypadki)

Trudności z matematyką mogą być wywołane bardzo wieloma czynnikami. Każdy przypadek należy jak najwcześniej, poczynając od przedszkola, a przynajmniej „zerówki” zauważyć i nie zaniedbać pomocy takiemu dziecku, gdyż większość problemów wynika z zaniedbań okresu przedszkolnego, braku dostatecznej dojrzałości do nauki matematyki przy rozpoczynaniu nauki szkolnej, dysleksji oraz wreszcie rzadko spotykanego zespołu deficytów, jakim jest dyskalkulia. Jednym z ważniejszych kryteriów wykluczających dyskalkulię jest to, że problemy zaczynają pojawiać się dopiero w V klasie, podczas gdy wcześniej dziecko dobrze radziło sobie z matematyką. Dyskalkulia nie może pojawić się znienacka w wieku 11 lat (chyba, że dziecko uległo wypadkowi lub nastąpiły inne przyczyny organiczne mogące spowodować mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego – mamy wtedy do czynienia z dyskalkulią pourazową), jej zwiastuny można zaobserwować już w przedszkolu.

Def. Department for Education and Skills (2001r.) zdefiniował dyskalkulię jako:

„Stan, który dotyka zdolności nabywania umiejętności arytmetycznych. Dyskaikuliczni uczniowie mają trudności z rozumieniem zwykłego pojęcia liczby, brakuje im naturalnego 'chwytania’ liczb, mają problemy z uczeniem się faktów liczbowych i procedur. Nawet, jeśli wypracują poprawną odpowiedź lub zastosują właściwą metodę, to mogą to zrobić mechanicznie i bez pewności”.

Inną przyczyną trudności z matematyką może być nerwica, zaburzenia psychiczne lub emocjonalne, zmęczenie, braki w wiadomościach wywołane długim okresem absencji w szkole i inne. Mówimy wtedy o parakalkulii lub pseudo-dyskalkulii. Również wtedy konieczne jest dostosowanie wymagań edukacyjnych i metod pracy do ograniczeń dziecka.

1) Dyskalkulia, a dysleksja [według: T. Attwood 2002]

• 10% uczniów z dysleksją doskonale radzi sobie z matematyką
• 30% uczniów z dysleksją osiąga przeciętne wyniki w nauce matematyki
• 10% uczniów z dysleksją wymaga okresowej pomocy w nauce matematyki
• 25% uczniów ma osiągnięcia poniżej przeciętnej
• 25% uczniów ma poważne problemy w nauce matematyki

2) Definicja opublikowana przez: Ladislava Košča 1998 r.

DYSKALKULIA ROZWOJOWA jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim anatomiczno-fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Występuje u osób o rozwoju intelektualnym w granicach normy:

• u których aktualny poziom zdolności matematycznych jest istotnie niższy od wymaganych dla jego wieku;
• z dysfunkcjami okolic mózgu pochodzenia genetycznego lub wrodzonego (w odróżnieniu od akalkulii, czyli całkowitej utraty zdolności matematycznych wskutek uszkodzeń mózgu, spowodowanymi urazami czy udarami).

1. OGÓLNE SYMPTOMY DYSKALKULII:

• nieumiejętność wykonywania elementarnych działań na materiale liczbowym (dodawania, odejmowania, dzielenia, mnożenia)
• wtórny zanik zdolności myślenia logicznego na materiale liczbowym;
• ogólne problemy w dedukcji, indukcji, rozumowaniu, analizowaniu i wyciąganiu wniosków z działań matematycznych;

2. SPECYFICZNE SYMPTOMY DYSKALKULII:

• kłopoty z odczytywaniem czasu (mimo że pojęcia godziny, połówki i ćwierci godzin mogą być już znane)
• niepoprawne liczenie przedmiotów
• zapominanie następnego etapu w jakiejś operacji
• błędy „nieuwagi”
• niesprawdzanie wyników zadań matematycznych lub takie sprawdzanie, które nie jest skuteczne
• trudności w rozumieniu logiki lub języka matematycznego
• bezrefleksyjne, schematyczne powtarzanie liczby, symbolu (lub procesu), który był użyty w poprzednim obliczaniu lub w poprzedniej części operacji
• dziwaczne błędy; np. pisanie liczb (symboli), które wydają się pochodzić znikąd
• liczenie na palcach
• trudności w uczeniu się tabliczki mnożenia
• trudności w zapamiętaniu liczb
• trudności w planowaniu, organizowaniu i kontynuowaniu matematycznych procesów (rozwiązywaniu zadań)
• trudności w czytaniu mapy
• trudności w uczeniu się podstawowych operacji i zastosowaniu ich poza lekcją matematyki; np. obliczanie długości, ilości
• trudności w rozumieniu i używaniu informacji statystycznych
• częste naciskanie złych przycisków w kalkulatorze
• połączone trudności w podzielności uwagi i przetwarzaniu informacji
• awersja lub strach przed matematyką
• awersja do gier, które wiążą się z cyframi lub przestrzennym kojarzeniem; (np. domino, warcaby, szachy)

Objawy trudności z matematyką przy dysleksji mogą być identyczne lub zbliżone do tych jak przy dyskalkulii, ale w obydwu przypadkach nauczyciel powinien te deficyty uwzględniać wybierając metody uczenia.

Szczególnie istotne jest budowanie na mocnych stronach ucznia – szukanie dziedzin, w których mógłby okazać się dobry.

Ponadto najważniejsze wskazówki to:

• Traktowanie ucznia z problemami tak samo jak innych bez podkreślania jego ułomności, szczególnie przy całej klasie.
• Nie karanie ani nie wyśmiewanie – to na pewno nie zmobilizuje do pracy, znacznie lepszą metodą jest nagradzanie najdrobniejszych prób, nawet nieudanych, wysiłku. Jeśli się nie uda, podkreślanie, że nic się nie stało i zachęcanie do ponownego wysiłku następnym razem.
• Staranie się, o zrozumienie sposobów myślenia dziecka i dostosowanie metody uczenia do tych sposobów. Szczególnie ważne jest, w przypadku dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce, pozwolenie im nawet w klasach starszych na stosowanie metod liczenia na liczydłach, palcach itp. umożliwiających korzystanie z tych funkcji, które są u dziecka najmniej zaburzone.
• Obserwowanie w czasie lekcji, co najbardziej pomaga uczniowi np. na pewno prawie niemożliwe dla dziecka z dysfunkcjami jest rozwiązywanie na klasówkach zadań pisanych małym drukiem i w dużym zagęszczeniu.
• Dostosowywanie wymagań i metod nauki do możliwości dziecka w oparciu o własne obserwacje lub opinię z poradni (np.: umożliwienie korzystania z tabliczki mnożenia, a nawet czasami z kalkulatora).

Pamiętaj: W razie wątpliwości zawsze możliwe są konsultacje z psychologiem szkolnym lub pedagogiem – terapeutą matematycznym z poradni.

Dodatek:

Dyskalkulia wiąże się z zaburzeniem poszczególnych funkcji percepcyjno-motorycznych.

Zaburzenie to objawia się w kilku strefach:

Objawy zaburzeń percepcji wzrokowej:

• trudności z odczytywaniem rysunków, grafów, schematów, tabelek, wykresów itp.
• gubienie cyfr i znaków działań, gubienie fragmentów przy odczytywaniu i zapisywaniu wzorów, działań
• błędne odczytywanie zapisów i wzorów matematycznych,
• problemy z rysowaniem figur płaskich i przestrzennych
• kłopoty z porównywaniem figur i ich cech: położenia, proporcji, wielkości, odległości
• mylenie cyfr i liczb o podobnym obrazie graficznym: np. 6-9, 22 — 222
• trudności w zapamiętywaniu wzorów, schematów, nazw figur
• lustrzane zapisywanie liter i cyfr
• problemy z przecinkiem przy zapisie liczb dziesiętnych
• problemy z liczbami mianowanymi: np. 1kg = lOOdag
• błędy w zapisach symboli (%, °C) i wzorów
• przekształcanie wzorów
• błędy w przepisywaniu
• trudności w zapisie i czytaniu liczb z dużą ilością zer
• brak logicznego zapisu operacji matematycznych
• błędne nazywanie kierunku
• błędy w zapisie działań pisemnych
• trudności w porządkowaniu elementów zbioru, w pojmowaniu zjawiska poprzedzania i następowania elementów wg ustalonego porządku
• trudności w zrozumieniu odwrotności działań rachunkowych
• kłopoty ze stosowaniem kolejności wykonywania działań.

Objawy zaburzeń funkcji słuchowej oraz sprawności językowej:

• trudności w zapamiętywaniu wzorów i definicji, w uczeniu się nazw dni
• tygodnia, miesięcy, tabliczki mnożenia (obniżona słuchowa pamięć sekwencyjna)
• wolne tempo lub częste błędy w wykonywaniu prostych operacji
• rachunkowych w pamięci
• problemy z zapamiętaniem procedury „ krok po kroku”
• problemy ze zrozumieniem poleceń i objaśnień nauczyciela
• kłopoty z rozwiązaniem nawet niezbyt złożonych zadań tekstowych
• wynikające z małej sprawności czytania oraz rozumienia samodzielnieczytanych tekstów
• trudności w werbalizowaniu swoich myśli – uczeń rozwiąże zadanie, ale nie potrafi opisać sposobu, w jaki to zrobił (ubogie słownictwo, sprawność językowa)
• trudności w skupieniu uwagi na bodźcach słuchowych, w różnicowaniu wyrazów o podobnym brzmieniu np.: przyprostokątna i przeciwprostokątna,
• sześciokąt i sześcian
• kłopoty z wykonywaniem nawet prostych działań rachunkowych w pamięci.

Objawy zaburzeń funkcji motorycznych:

• nieczytelny zapis, brzydkie pismo utrudniające precyzyjny zapis
• matematyczny, a co za tym idzie wykonywanie działań,
• kłopoty z prawidłowym zapisem działań pisemnych (algorytm dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia)
• nienadążanie z przepisywaniem z tablicy, wolne tempo wykonywania
• obliczeń, dłuższy czas pisania sprawdzianów
• pomyłki w zapisie obliczeń, pomijanie części działań, znaków, cyfr.

SYMPTOMY TRUDNOŚCI w nauce matematyki przy dysleksji

• gubienie liter, cyfr, niedokończenie wyrazów,
• trudności w zapisie liczb wielocyfrowych i liczb z dużą ilością zer,
• problemy z przecinkiem (liczby dziesiętne)
• wydłużony czas pracy podczas rozwiązywania zadań, pomimo poprawności rachunkowej
• trudności z zadaniami dotyczącymi czasu
• trudności z analizą i zrozumieniem treści zadania tekstowego
• błędy nieuwagi